vrijdag 16 oktober 2015

Een lied over het waarom je Zwarte Piet 'nooit' ziet (in het donker)

Voor wie van zingen houdt…, 
hier een liedje (op de wijs van Dominique, nique nique van Soeur Sourire )…, 
hopelijk een kleine bijdrage kan leveren aan meer begrip… 
waarom Zwarte Piet zwart was, is en moet blijven…
zwart als de nacht, zwart als roet dus…
en dus niet zwart van’t/door roet


Veel plezier met instuderen en volgend jaar zingen (meerstemmig in koor, en liefst ook in canon-vorm):




Wat achtergrond over onze Zwarte Piet...
of moeten we hem gewoon (weer) Oele noemen...
Als roet al iets te maken zou hebben met de verschijningsvorm van de roet-zwarte danwel pik-zwarte Piet dan is de verklaring daarvoor ook (deels) terug te voeren op de verwantschap tussen Goed/God Hyelicksman Nicolaas, en de ook voor het goede huwelijk (Hyelick) wakende Wodan (en diens zoon Oele ⇒ de Maan/Maangod) die net als Sint in deze donkere dagen op zijn (achtbenig vliegend) paard langs de hemel trok (Sint doet het iets bescheidener door slechts te paard langs/over de daken te gaan).
Daarnaast bezat Wodan een mantel die hem onzichtbaar kon maken als hij die dicht om zich heen sloeg.

De zoon van Wodan (Oele) begeleide hem bij zijn nachtelijke ritten langs het zwerk en moest uiteraard (net als de raven Huginn en Muninn) Wodan te berichten wat hij zag en hoorde, daarbij kwam de tovermantel van Wodan (of had Oele er zelf ook net zo’een) goed van pas; Oele (de Maan) had tot taak de gedachten (dromen) van mensen over te brengen en dus begaf hij zich ’s nachts naar de mensen om daar aan deuren en venster te luisteren, ook keek hij in het duister van de door het oelegat (rookgat ⇒ schoorsteen), niet alleen om te luisteren maar ook om te bezien of er offerandes bij het vuur lagen (de peen en stro in de schoentjes)….,
Het stro/korenschoof (gedorst?) was een bede om vruchtbaarheid van huis en haar (huwelijk en oogst) de graankorrel/pepernoten die de goede gevers er voor terug legden een voorteken van voorspoed en goede wil van de Wodan en Oele (de goden) / Sint-Herr-Klaas en Piet.  

In ouder Nederlands (en in het Vlaams deels nog) staat Piet/Pietje voor de (nachtelijke) dood => Magere Hein(Petrus?)
Verder is Peter, Pieter, Piet, Pier en Peer verwand aan het franse Pierre en Pêr
⇒  Zwarte Piet is in het Waals/Frans Pêr Fouettard ⇒ Peer/Piet (met) de roe/zweep/gesel 
inmiddels is Pêr (=Peer/Piet) verbasterd tot Père (Vader/Eerwaarde/Pater)

Onze Zwarte Piet heeft dus minder te maken met de Noordse traditie (d.w.z. Scandinavische-Viking-traditie) als wel met Ingvaeoonse/Istvaeoonse Mythologie (dwz de Germaanse mythologie van Friezen, Chauken, Chamaven, Franken en Saksers).
De Noord-Germaanse /Scandinavische Odin-verering wijkt wat dat betreft toch weer wat af van 'onze' West-Germaanse Wodan-verering.
De verering van Oele is typisch Fries/Saksisch en West-Frankisch, en laat dat nu precies het gebied zijn waarin Piet met de roe al in de (vroege) middeleeuwen als (onzichtbare) gezel van de Sint is gaan optreden waar figuren als Krampus, Ruprecht etc, juist meer een Zuidelijker Alpine (Keltische) oorsprong hebben.



Sinterklaastradities in het algemeen...
Veel van onze Sinterklaas-tradities zijn een verwevenheid van zowel de (vroeg-)christelijke St-Nicolaes tradities en vergelijkbare tradities van voor-Christelijke/Germaanse oorspong (waarbij aannemelijk is dat een deel van de samenvallende tradities weer een gezamenlijke nog ouder oorsprong hebben).
Bij St-Nicolaes gebeurt vrijwel alles in drieën (drie-eenheid van God)…

dus als Nicolaes in de legende van de drie onbemiddelde vrijsters/maagden (vader was te arm voor het ophoesten van een bruidschat en kon zij dochters derhalve dus niet 'bemiddelen')  alsnog voor de (3) dochters een bruidschat verzorgt dan doet hij dat anoniem en in drie keer.

De eerste keer werp hij ’s nachts een buidel goud/geld door de open deur. Daar is vader niet van gediend, zijn dochters zijn eerzaam, straks denken de mensen nog dat ze van lichte zeden zijn, hoeren zelfs.

De deur wordt voortaan uit voorzorg op slot gedaan.

De tweede nacht werpt Nicolaes zijn tweede buidel door het open venster. De Vader is niet minder verontwaardigd dan de eerste keer en je snapt dat ook het venster in het vervolg (’s nacht) goed gsloten blijft.

De derde keer werp Nicolaes de buidel door het ookgat/schoorsteen (hoe komt Nicolaes daar, is hij boven op het dak geklommen?); Nu is de vader ervan overtuigd dat God in het spel is, drie buidels, en de derde kwam als het ware uit de hemel gevallen, daarin moet de hand van God worden gezien.



Deze legende past niet enkel naadloos in onze Sinterklaastraditie…, 
waarbij Sint geschenken brengt via de schoorsteen na op de deur en ramen te hebben gebonsd…;


maar het sluit ook naadloos aan bij de tradities van Wodan en Oele…
die in deze tijd langs de huizen (deuren, vensters en oelegat) gingen om de de vruchtbaarheid van land (oogst) en huwelijk (kindertal) te begunstigen aan hen die hen gunstig stemden met gaven (stro voor het paard en peentjes) en als teken van zegen graantjes uit het al gedorste stro lieten vallen (pepernoten, geldstukken etc.) .



’t is maar één voorbeeld…,

maar ook de andere Sinterklaas-legendes over scholieren, soldaten, handelaars, dieven en zeelieden kennen een voor-christelijke pendant.

Zelfs ons (speculaas) vrijers en vrijsters passen zowel in de Christelijke als de voorchristelijk tradities. het zijn kortom diepgewortelde gebruiken waarvan vrijwel niemand meer precies kan achterhalen waar en hoe ze zijn ontstaan.

En dat geldt vor zowel de Sint zelf als zijn (doorgaans) zwarte begeleiders.



Dat Sinterklaas en Zwarte Piet iets te maken zouden hebben met oude Germaanse tradities is redelijk aannemelijk.

Wie op Internet rondneust op o.a. diverse Wikipedia-lemma’s komt daarbij niet veel verder dan de link tussen Sinterklaas en diens Pieten en  Wodan/Odin met diens volgers. Daarbij is relatief veel te vinden over de Noordse Odin-verering waarbij Odin (≈Wodan) onder andere begeleid werd door twee zwarte Raven (Huginn en Muninn), de link tussen Zwarte-Piet en deze raven wordt dan ook vaak maar deels zeker ten onrechte gelegd.



Onze Zwarte Piet heeft minder te maken met de Noordse traditie (dwz. de Scandinavische Wikinger-traditie) als wel met Ingvaeoonse/Istvaeoonse Mythologie (dwz. de West-Germaanse mythologie van 'onze' Friezen, Franken en Saksers).
De Scandinavische Odin-verering wijkt wat dat betreft toch weer wat af van 'onze' West-Germaanse Wodan-verering.
De verering van Oele is typisch Fries/Saksisch en West-Frankisch, en laat dat nu precies het gebied zijn waarin Piet met de roe al in de (vroege) middeleeuwen als (onzichtbare) gezel van de Sint is gaan optreden waar figuren als Krampus, Ruprecht etc, juist meer een Zuidelijker Alpine (Keltische) oorsprong hebben.

Nog wat achtergrond over onze Zwarte Piet (Oele) en andere Pieten en 'Piet-achtigen'
Waar komen Sint en Zwarte Piet vandaan...,
wie zijn ze...,
heten ze overal hetzelfde...,
doen ze overal hetzelfde...,
waarin wijkt de traditie in Nederland (de Fries/Saksisch/Frankische Noordzeekust van Noord-Frankrijk tot Denemarken)?

Wie iets van 'onze’ Zwarte Piet wil begrijpen moet eigenlijk eerst eens op zoek gaan naar waar deze mythische figuur vandaan komt.


Al ver voor de huidige Pieten-discussie hadden wij in onze familie en echte Klaas-tik (waar m’n moeder en broer daar vanuit meer wetenschappelijke hoek er een deel van hun dagen mee hebben gevuld, m’n zus al onderwijzeres en ik als dombo), ik ben dus zwaar genetisch en cultureel-pedagogisch Klaas-belast .

Zeker sinds m’n 12de ben ik dan ook bewust van het feit dat de herkomst van ons Sinterklaasfeest verre van eenduidig is; En wat voor Sinterklaas geldt geldt zeker ook het meer verschijnsel Zwarte-Piet.

De historie van zowel de Sint als zijn Zwart-Piet gaan verder teug dan de historie van de de Heilige Nicolaes van Myra; in belangrijke mate is de traditie van zowel Sint als Zwarte-Piet voorchristelijk. 

Onze Zwarte-Piet mag dan oppervlakkig lijken op het verschijnsel van de Amerikaanse/USA Black-Faces te maken…; Feitelijk hebben beide verschijnselen weinig meer gemeen dan de kleur van de grimage van de vertolkers. 

Wel kun je stellen dat de huidige verschijningsvorm van Zwarte-Piet een 19de eeuws stempel draagt waarbij getracht is zowel de Boeman een menselijker gezicht te geven en daarmee gelijk twee vliegen in één klap te slaan door een emancipatoir verantwoord verhaal te kunnen brengen dat blanken niet verheven zijn boven ’negers’. Schenkmans goede bedoelingen werken nu averechts (mogelijk ook omdat we sinds de jaren ’70 minder zwarte en meer bruine Pieten hebben); Schenkman was vermoedelijk ook betrokken bij de eerste vertalingen van Heinrich Hoffmans Struwelpeter (Piet de Smeerpoets). Hierin komt Sinterklaas ook voor o.a. in deze vertelling: 2.4 Die Geschichte von den schwarzen Buben, waaraan we de diverse liedjes over Moriaan/Moriaantje te danken hebben.


Al met al is de huidige verwarring best te begrijpen: 

Onbegrijpelijk is echter dat zowel voor als tegenstanders van de huidige Zwarte-Piet niet of nauwelijks de moeite nemen de traditie te begrijpen. 
De tegenstanders grijpen (onterecht) naar 'ons' slavernijverleden…, 
veel voorstanders voelen aan dat dat niet klopt maar worden in het publiek debat niet of nauwelijks gevoed door enige cultuur-historisch houtsnijdende kennis over de oorsprong van de traditie.
Op zich is dat nog enigszins begrijpelijk ook; zeker de Germaanse-tradities staan sinds WO-II in een kwade reuk; Lees voor de grap Het Bureau van Voskuil maar eens dan snap je dat dat het ook nu nog lastig is de Sinterklaas en Zwarte-Piet traditie te duiden zonder dat er gelijk allerhande Nazi-gekkies mee aan de haal gaan of dreigen te gaan.

Arnold-Jan Scheer

In dat verband is de ruim 30-jarige zoektocht van Arnold-Jan Scheer heel interessant; 
Arnold-Jan Scheer is een journalist en documentairemaker die bij de wat oudere Nederlanders m.n. bekend zou kunnen/moeten zijn door het destijds zeer populaire NCRV-programma’s 'Showroom' en 'Paradijvogels'.
Maar naast zijn bekendere werk is hij de afgelopen (ruim 30) jaren de hele Wereld overgereisd op zoek naar de oorsprong van Sinterklaas en Zwarte-Piet.
Na jarenlange tegenwerking (volgens Scheer m.n. ook vanuit de omroepwereld, deze documentaire ligt daar blijkbaar zeer gevoelig en uitzending is onmogelijk gebleken) is onlangs zijn lange tv-documentaire/film (Wild Geraas) uitgebracht op DVD. 
Daarnaast heeft Scheer inmiddels ook een aantal zeer leesbare boeken geschreven over zijn zoektochten naar Sinterklazen, Sunderkloazen, Sunderums, Zwarte-Kloazen, Zwarte-Piet, Ruprecht, Krampus, en aanverwanten:
http://www.arnoldjanscheer.nlhttp://zwartgemaakt.nlhttp://www.wildgeraasdefilm.nlZwarte Sinterklazen...

Ook als je je verder niet zelf hebt verdiept in onderzoek in en naar allerhande oude geschreven bronnen…;
De conclusie die je na het lezen en zien van het werk van Scheer gerust kunt trekken is dat overal ter wereld vergelijkbare tradities zijn, met name rond de donkere dagen voor en na de jaarwisseling in de Indo-Europese tradities.
Onze 'eigen’ Sinterklaas-traditie is typisch Germaans van oorsprong maar zelfs tussen de verschillen 'Germaans/Keltische' tradities zitten flinke verschillen tussen onze streken NoordFrankrijk, de Nederlanden inclusief grote delen van het huidige Noordwest-Duitsland) aan de ene kant en de (licht/zwaar) afwijkende Sinterklaas-gebruiken in de Hoog-Duitse gebieden (inclusief de niet Duits-sprekende Alpen-gebieden), Scandinavië en Engeland; Maar overal speelt naast de Sint een zwarte/donkere duistere figuur (één van) de hoofdrol(len) met daarnaast nog een flink gevolg van andere duistere/mythische figuren . 

een vriendelijke groet,
Simon Koorn