zaterdag 9 april 2016

Zandfonteinen - niet elke molshoop, in de schuur, is een molshoop

Zandfonteinen…,

niet elke molshoop, in de schuur, is een molshoop

Onlangs zei een van onze buren, die die één boerderij verderop wonen, dat ze nou toch zoiets vreemds hadden; Ze hadden molshopen in de schuur.   

„In de schuur”, vroeg ik, „dat lijkt me toch stug, wat hebben die mollen daar nou te zoeken? Onder de (met klinkers en beton verharde) vloer van zo’n immens grote oude schuur zit toch geen voedsel voor mollen? En dan nog, dan moeten die beestjes helemaal diep onder de fundering doorgegraven hebben om vervolgens de kop te stoten tegen de klinkers net zo lang tot ze een gaatje/spleetje gevonden hebben, om het zand voor zo’n molshoop door naar boven te wurmen; À propos, wurmen, hoofdvoedsel voor veel mollen, die hebben ook niks te zoeken onder zo’n schuurvloer.” 

De buren konden enkel beamen wat ik zei, en toch die molshopen in de schuur die waren er; mooie grote hopen van fijn 'wit' zand. En als het geen mol geweest was, wat dan. Mieren misschien? Maar midden in onze (zomerse) winter in een onverwarmde schuur; Ook mieren lagen niet echt voor de hand.

Rond die tijd, een paar dagen ervoor of erna, hield Peter van der Gaag (PvdG) een lezing in Boerderijcafé Mausel in Noordbroek. 
Hij was daar op uitnodiging van de bewoners van de Korengarst, de Noordelijkste Buurtschap van Noordbroek. Alle boerderijen die daar (al eeuwen) staan zijn inmiddels zwaar beschadigd, tenminste één ervan staat op de nominatie om te worden gesloopt. En bijna al die schade komt natuurlijk door zetting; Zomaar de afgelopen decennia plotseling ontstaan, de boerderijen drijven sinds halverwege de jaren negentig langzaam de bult (de Korengarst) af, ze breken, ze scheuren en zeer recentelijk (Hellum) hebben ze misschien ook wel last van aardbevingen. Veel B- en C-schades dus en heel misschien een enkel Aa’tje.

Op initiatief van de bezorgde bewoners zijn er inmiddels in één boerderij tilt-meters geplaatst en heeft ook Peter van de Gaag eens z’n licht over die specifieke situatie op de Korengarst laten schijnen.
Dat leverde voor hem interessante materie op, misschien zelfs wel een volledig nieuw inzicht, in elk geval vielen er ook voor Peter van der Gaag weer een paar (nog ontbrekende) puzzelstukjes op z’n plek. 

Nieuw inzicht…
Tot recentelijk ging iedereen, ook PvdG, er vanuit dat de relatief grote schade in het gaswinningsgebied a.g.v.(in absolute zin) lichte aardbevingen, tenminste deels te verklaren was door de z.g. slappe-groningergrond-theorie; Kort door de bocht, klei op veen geeft de aardbevingsenergie op een voor de bewoners ongunstiger wijze door dan een meer stabiele opbouw van de bodem. Maar daarmee was niet verklaard waarom ook aan bebouwing op zandruggen, zoals die van Slochteren, Korengarst maar ook die van Zuid- en Noordbroek, relatief toch al vrij veel schade optreedt.
De eerste nadere bestudering van de specifieke bodemstructuren van het gebied en de gegevens van diverse tilt-meters hebben PvdG blijkbaar op een aanvullend spoor gezet. Er moet hier, a.g.v. de gasbevingen, sprake zijn van liquificatie en zelfs van liquefaction van aardlagen. D.w.z. dat bepaalde aardlagen met een relatief gelijkmatige korrelstructuur (potklei, maar ook glaciale zandafzettingen) door een trilling zich tijdelijk als een vloeistof gaan gedragen en daarbij tijdelijk (gedurende de trilling) veel van hun draagkracht verliezen.
Gedurende dit tijdelijk verlies aan draagkracht zakken delen van de daarop rustende aardlagen/objecten weg in de tijdelijk verweekte ondergrond, de zwaarst drukkende delen het meest. Hierdoor kan bijvoorbeeld een al eeuwen onder hoge druk staande funderingslaag deels uitspoelen in de onderliggende aardlaag in staat van liquefaction. 
En als de funderingslaag deels 'wegspoelt', dan wordt ook deze funderingslaag zelf plaatselijk wat losser en dus moet je niet vreemd opkijken als een zware funderingsmuur (met alles wat daar op rust) onder flinke spanning komt te staan, nageeft, en enige tijd later ook een beetje meer wegzakt. Het gevolg zijn al die ons welbekende zettingen en spanningsscheuren die volgens de NAM niet het gevolg kunnen zijn van aardbevingen en al helemaal niet het gevolg kunnen zijn van de wel zeer geleidelijk en gelijkmatig verlopende bodemdaling die met de gaswinning gepaard gaat.

De NAM en Zettingsschade…
M.b.t. het bovenstaande is er goed en slecht nieuws…,
of liever slecht nieuws en minder slecht nieuws…;
Maar soms is minder slecht nieuws zo slecht nog niet.
We beginnen met het slechtste nieuws.

De NAM en Zettingsschade door verondersteld gelijkmatige bodemdaling…
En hoe vreselijk ik het ook vind, misschien moeten we de NAM nu eigelijk toch (een heel klein beetje) gelijk geven met hun 'sprookjes' over bodemdaling; het lijkt inderdaad onwaarschijnlijk dat zeer plaatselijke zettingen het gevolg kunnen zijn van de zeer gelijkmatige bodemdaling; tenminste zolang deze bodemdaling daadwerkelijk zo gelijkmatig verloopt als de NAM zegt (en meet?).
Mogelijk dus dat al die zettingsschades waarschijnlijk inderdaad niet het eenduidig directe gevolg van de bodemdaling is; Hetgeen onverlet laat dat daar waar schade optreedt als gevolg van peilaanpassingen door het waterschap a.g.v. de bodemdaling door de gaswinning de NAM zich wat mij betreft niet zou moeten verschuilen achter de technische commissie bodemdaling en het waterschap.

De NAM en Zettingsschade door liquefaction…
… hoera het is toch gewoon echte aardbevingsschade.
Maar nu blijkt dat al die zettingsschades wel degelijk het directe gevolg (kunnen) zijn van de door de NAM veroorzaakte aardbevingen.
Want als die aardbevingen zowel klei- als zand-lagen in een staat van liquefaction (kunnen) brengen dan is het niet meer dan logisch dat veel, zo niet alle, sinds de gasbevingen optredende zettingsschade (vaak aan eeuwenoude gebouwen) gewoon onder de noemer aardbevingsschade vallen (en dus niet meer a-specifiek als mijnbouwschade door bodembeweging).


'Molshopen' bewijs van liquefaction…
Ik begon mijn verhaal met molshopen in een schuur…,
molshopen van zeer fijn wit zand…,
molshopen die je soms ook wel in het land of langs de weg/dijk vind…
zomaar of gewoon midden tussen de normale zwarte molshopen die we maar al te goed kennen.
Zijn het wel molshopen…
of zijn het zogenaamde zandfonteinen?
Wat zijn zandfonteinen? 
In zijn betoog beschreef PvdG een verschijnsel dat elders al vaker was waargenomen; n.l.: zandfonteinen die als gevolg van liquefaction optreden.
Het verschijnsel is het logische gevolg van het feit dat als bovenliggende lagen inspoelen of wegzinken in een zich in liquefaction bevindende aardlaag dat dat extra volume ergens moet blijven; Het onder grote druk staande (vloeiende) zand zoekt zich een weg naar buiten.
En die weg naar buiten vindt het, soms honderden meters verderop, recht naar boven (in vorm van een molshoop) via de drainageleidingen of gewoon in een slootkant.
Die prachtige witzand molshopen zijn dus vaak/meestal helemaal geen molshoop het is een z.g. (mini)zandfontein.


Dus zie je een molshoop…
op een vreemde plek  zoals in een schuur…,
of zomaar in het land of langs de weg…;
Bekijk 'm nog eens goed…
niet elke molshoop is een molshoop.

Neem foto’s…,
neem monsters…,
beschadig 'm niet.


Versimpelde weergave van het ontstaan van molshoopachteige structuren als gevolg van liquefaction van een zandlaag 




6 opmerkingen:

  1. Duidelijk stuk over het onderwerp maar wat ik nog niet helder heb: Zijn die zandheveltjes door gaten in bestrating of beton gekomen of hebben ze daarbij "iets vernield?".
    JP

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. De zandfonteintjes in de schuur hebben zich een weg naar buiten 'gewurmd' door bestaande kleine openingen in de schuurvloer (±20mx35m groot).
      Deze openingen zitten tussen de vloerklinkers en de scheiding tussen wand en vloer danwel de rand tussen delen die met beton en de delen die met klinkers zijn bedekt.

      Er is dus niet zozeer iets vernield, hoogstens verplaatst (zie ook bovenstaande illustratie met een schematische weergave van het ontstaan van zandfonteinen in het veld).

      Verwijderen
  2. Zandfonteintjes ontstaan door overdruk in een lagen die hun draagkracht tijdens en als gevolg van liquefactie danwel liquificatie verliezen. Deze overdruk zoekt zich een uitweg, en dus de weg van de minste weerstand.
    De geringste verschillen in draagkracht en structuur van de bovenliggende lagen kunnen een begin van een uitweg vormen voor uit zand/leem/klei dat zich een weg naar boven/buiten zoekt om zo de overdruk 'kwijt' te raken.

    Voor de duidelijkheid:
    Liquificatie en liquefaction zijn (geologisch gezien) 2 geheel verschillende fenomenen, waarbij het tweede het logisch gevolg (bij verzadiging) van het eerste kan zijn maar ook juist het volslagen tegengestelde (volledige uitscheiding van water - 'volkomen-ontzadiging').

    • Liquificatie - (engels - liquefying c.q. liquefication) het binnendringen met en het opvullen (en uiteindelijk verzadigen) van de intermoleculaire ruimte van een bodemlaag/stof met vloeistof c.q. water

    • Liquefaction - gedragingstoestand van een bodemlaag (vaste stof) waarbij die bodemlaag zich (al dan niet verzadigd met gas/vloeistof of 'juist-niets’) vloeistofachtig gaat gedragen.
    --- ofwel de betreffende bodemlaag wordt in met water/vloeistof verzadigde toestand in trilling gebracht
    => emulsie soort actief vloeiend drijfzand/drijfslib/drijfklei

    --- danwel wordt de betreffende bodemlaag zodanig in trilling gebracht dat er juist uitscheiding van water plaatsvind en de onderlinge afstand tussen de in trilling gebrachte deeltje is zodanig is dat de trilling ertoe bijdaargt/zorgt dat de laag kan vervloeien danwel zich (ook) anderszins min of meer vloeistofachtg gaat gedragen
    => indien de opbouw van de laag zeer homogeen is (dwz dat binnen een bepaalde bandbreedte de korrels overwegend van vergelijkbare grote en vorm zijn) binnen een bepaalde- j


    BeantwoordenVerwijderen
  3. Ben zelf een aantal maanden wat gaan snuffelen in documenten,wetenschappelijke onderzoeken,publicaties ect.Ben verbanden gaan leggen en kwam tot de conclusie dat de Provincie Groningen een grote kans op liquefaction heel reeel is en dat we met zijn allen hier aan het drijven zijn .. Ik ben blij te lezen ik niet als enige tot die conclusie is gekomen..

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Een voorbeeld hebben we al in Nederland: https://www.coevorden.nl/over-de-gemeente/geschiedenis/sleen/de-verdwenen-boortoren-in-t-haantje.html

      Verwijderen
    2. Zo'n
      verdwenen boortoren is natuurlijk een spectaculair gegeven...,
      een enkele tientallen meters hoor gevaarte dat 'zomaar' door de aarde wordt verzwolgen.

      Ik geloof/hoop dat we niet echt bang hoeven zijn dat onze huizen door een dergelijke gasifcatie van de onderrond allemaal plotsklaps wegzinken in het 'niets'. Waar we wel 'bang' voor moeten zijn is voor andere (bovengenoemde) vormen van draagkrachtvermindering in de bodem. Onze huizen staan voortdurend in meer of mindere mate bloot aan door de gaswinning veroorzaakte gasbevingen waardoor trilling in de bodem seconden-, minuten,lang heen en weer worden gekaatst met alle ellendige gevolgen van dien. Mogelijk nog erger/ergerlijker is dat de NAM gewoon (en tegen beter weten in) blijft beweren dat al die zeer plaatselijk zittingsschade niets met de gaswinning te maken heeft.

      Verwijderen