Vallende Schoorstenen, de NAM/CVW en Asterix (en Obelix)

Vallende Schoorstenen...
overeenkomsten tussen de NAM/CVW en Asterix

’t Lijkt erop dat de NAM en dus ook het CVW voor het Groninger ’aardbevingsgebied' maar voor een ding echt bang zijn...,
... namelijk vallende schoorstenen.
De vraag is of deze vrees even (on)gegrond is als de vrees van Asterix en Obelix dat de Belenos in zijn toorn de Hemel op hun hoofd zal laten vallen...,
of is er wel degelijk een wezenlijk gevaar dat hier schoorstenen, als (in)direct gevolg van de hier te verwachten aardbevingkracht,  al dan niet massaal van de daken vallen.

Even een paar afkortingen voor mogelijk veel gebruikte begrippen: 

• BVop = Bouwkundige Versterkingsoperatie => gerommel aan onze huizen om ze veilig(er) te maken
• GAB = Geïnduceerde Aardbeving(en) => aardschokken als gevolg van menselijk handelen (ook GiAB)
• PGA = Peak Ground Accelleration => maximale (horizontale) grondversnellng
• PGD = Peak Ground Displacement => maximale (horizontale) afstand die de grond beweegt
• PGV = Peak Ground Velocity => maximale grondsnelheid ≠ grondversnelling
• VSR = Vallende Schoorsteen Risico => risico dat a.g.v. bevingen (voordien onbeschadigde) schoorstenen van dak vallen

'Verstevigingsoperaties' en het preventief ruimen van schoorstenen...

Als gevolg van de de gaswinning door de NAM worden in het kader van de BVop her en der in het ’Aardgasbevingsgebied" schoorstenen preventief geruimd.
Kapstokargument daarbij is de veiligheid;
Want als het om onze veiligheid gaat is de NAM niet krenterig..., toch...?
Maar daarvoor zouden al die schoorstenen toch niet gemakshalve en naar willekeur (kostensparend?) preventief geruimd hoeven te worden.

Omwille van veilgheid, onze veiligheid, zou het moeten volstaan, zoals het ’officieel' ook schijnt te moeten, schoorstenen stuk voor stuk te onderwerpen aan een nauwgezette inspectie op bouwkundige staat, om vervolgens na een nauwkeurige risico-analyse te bepalen wat er werkelijk nodig is om e.e.a. zoveel mogelijk norm-veilig te maken middels adequaat herstel en het (werkelijk) bouwkundig versterken;
Slopen en al dan niet vervangen van al die voor bouwerken zo karateristieke schoorstenen zou slechts de laatste optie moeten zijn als al het andere echt niet mogelijk is danwel zeer onwenselijk  geacht moet worden. 

In plaats daarvan lijkt men te handelen volgens het volgende devies:
"...Je zal er maar onder lopen als zo’n ding van het dak af valt bij een aardbeving...; Je kunt ze dus maar beter (preventief) slopen en desnoods vervangen door een aardbevingsbestendig(er) model; Ben je mooi van het gezeur af en het is op den duur mogelijk nog goedkoper ook. "

Dat men zich daarbij beroept op dikke rapporten is welhaast vanzelfsprekend. Maar wie die rapporten vervolgens leest (of ergere nog, vergelijkt met wat er elders bekend is over oorzaak gevolg van aarbevingsschade), komt eigenlijk al snel tot geheel andere conclusies naar de hoogte van het ’Vallende Schoorsteen Risico' (=>VSR) en juiste aanpak om het te voorkomen danwel te verhelpen. 

Eigenlijk zijn er in al die rapporten vrij weinig argumenten te vinden dat we als gevolg van de gaswinning mogen verwachten dat hier de (voordien nog onbeschadigde) schoorstenen massaal van daken vallen bij de eerste de beste hier te verwachten (zwaardere) gasbeving. 

Maar omdat het VSR niet geheel is uit te sluiten...
en omdat het bij GAB gaat om de gevolgen van menselijk handelen gaat, wil men natuurlijk alle schijn vermijden dat men het probleem niet serieus zou nemen...;
Daadkrachtig handelen is dus het devies...,
of althans de indruk te wekken daadkrachtig te handelen...;
Daarmee bereik je naar politiek, publiek en media de juiste uitstraling..., en dat mag..., nee moet natuurlijk wat kosten...;
Dus, nodig of niet, al die ’onveilige' schoorstenen gaan er af...

Zijn schoorstenen (extra) kwetsbaar bij aardbevingen?
Niemand hoeft er aan te twijfelen dat schoorstenen relatief kwetsbare onderdelen van gebouwen zijn;
Ze steken doorgaans flink boven de rest van het bouwwerk uit...,
waardoor ze een ideale uitweg zijn voor trillingen in een schuddend gebouw...,
waarmee de kans op schade , zelfs instorting, bij/na aardbevingen relatief groot is...;
Bijkomend ’probleem' is dat bovenop (hoge) daken staande schoorstenen relatief lastig te bereiken en met name daardoor bij mogelijke schade relatief lastig te inspecteren en te herstellen kunnen zijn.
Geen wonder dus dat schoorstenen de bijzondere aandacht trekken en verdienen wanneer het gaat om de het inschatten van risico’s en veiligheid van bouwwerken en burgers in gebieden met een verhoogd risico op aardschokken/aardbevingen.

Hoe groot is het risico op vallende schoorstenen bij een aardbeving...
... danwel een langsrijdende bus of vrachtwagen?Het is redelijk te stellen dat dat risico hier niet erg groot is; VSR lijkt een reëel risico bij bevingen met die een magnitude 5 op de schaal van Richter (ruim) te boven gaan.
Geloven we de voorspellingen van SodM en NAM dan is de kans op dergelijk echt zware gaswinningsaardbevingen hier vrijwel uitgeslotenen daarmee dus ligt de kans dat er hier bij de eerste beste beving voordien nog onbeschadigde schoorstenen van de daken vallen ligt niet echt voor de hand.
Maar daarmee is het gevaar van het VSR niet onbestaand. De niet aflatende opeenvolging van relatief lichte bevingen kan best zorgen dat schoorstenen langzaam maar zeker zodanig gedestabiliseerd raken dat het het VSR zodanig toeneemt dat uiteindelijk een langsrijdend vrachtwagen het laatste zetje geeft en een al beschadigde schoorsteen te aarde doet storten.
Het is dus zaak steeds en tijdig beschadigingen adequaat te herstellen voordat schoorstenen door de opeenvolgende van relatief lichte bevingen zodanig gedestabiliseerd raken dat scenario van VSR alsnog reëel wordt.
Wel zijn er legio voorbeelden van vallende schoorstenen als gevolg van relatief zware aadbevingen...,
maar dan hebben we het wel over aardbevingen met een kracht minimaal een magnitude 5 op de schaal Richter van 50-1000 maal de kracht van de beving van Huizinge in 2012.
En dan nog is het niet zo dat bij een beving kracht-5 (Richter) gelijk alle schoorstenen van de daken vallen terwijl de rest van zo’n gebouw gewoon zou blijven staan; Maar het kan wel, schoorstenen kunnen van daken vallen zonder dat de rest van het gebouw (gelijk) instort. En dan is het natuurlijk zaak niet door het neerstortende puin geraakt laat staan er onder bedolven te worden.

Een rudimentaire analyse van schoorsteenschade na aardbevingen geeft volgend inzicht:

• de kracht van bekende bevingen waarbij (voordien nog obeschadigde) schoorstenen deels of geheel van daken vallen...
  ... ligt aanmerkelijk hoger dan de te verwachten kracht van de geïnduceerde aardbevingen (=>gasbevingen)  waarmee we, volgens NAM en SodM, rekening mee moeten houden a.g.v. de (voortgaande) gaswinnig in het Slochter-/Groninger-veld.
• mogelijk dat de relatief hoge intensiteit van bevingen als gevolg relatief hoge PGA- en PGV-waarden in verhouding tot de kracht van de beving voor meer schade zou kunnen zorgen dan gebruikelijk voor bevingen van een dergelijke magnitude. 
• schoorstenen lopen meer gevaar naarmate ze hoger zijn geplaatst...,
  door de relatieve geringe hoogte van laagbouw-woningen in het gebied, rijtjeshuizen, twee-onder-één-kappers en vrijstaande woningen, is ook de gemiddelde plaatsingshoogte van de gebruikelijke (gemetselde) schoorstenen relatief en in absolute zin laag.  
• relatief hoge en ranke schoorstenen lopen extra gevaar...,
  dit soort schoorstenen zijn relatief zelden te vinden in het gebied, en dat geldt eens te meer voor zowel  'gewone' rijtjeshuizen als de voor het gebied zo kenmerkende traditioneel gebouwde woningen zoals de traditionele  rentenierswoningen, landarbeidershuisjes en zelfs voor het merendeel van de, vooral in het open landschap beeldbepalende, Groninger boerderijen.
• het is onwaarschijnlijk dat bevingen zodanig lang duren dat schoorstenen in eigen-frequentie geraken om vervolgens door de het aanhouden van de trilling vanuit de bron als gevolg van z.g. amplitude-versterking ’spontaan' desintegreren/uiteenvallen.  
• gevaar voor mensen is met name dan gegeven waar gebouwen direct aan de weg staan en vallend puin dus op straat en niet in tuin en/of hof/erf belandt
• het risico op plotseling vallende schoorstenen (VSR) in het 'aardbevingsgebied' ligt waarschijnlijk aanmerkelijk lager dan nu ingeschat door NAM-c.s. ...;Als was het maar vanwege de meest voorkomende vormen van laagbouw die deels uniek en kenmerkend zijn voor het gebied...;
  Huizen in het gasbevingsgebied, zowel traditioneel gebouwde als de meer moderne bouwstijlen, kenen zelden meer dan drie bouwlagen die doorgaans ook nog eens relatief gering van hoogte zijn. Hierdoor is de gemiddelde  gebouwhoogte relatief laag en dat geldt dus ook voor de op die gebouwen geplaatste schoorstenen.
  Dit geldt voor zowel z.g. rijtjeshuizen (met twee tot drie bouwlagen), als vrijstaande woningen die relatief vaak slechts twee bouwlagen hebben. Bij traditionele bouwwerken zoals de voor het gebied kenmerkende boerderijvormen, rentenierswoningen en de typische arbeidershuisjes komen zelden meer dan twee bouwlagen voor waarbij (uitgezonderd de typische Groniger Boerderijen) niet zelden de tweede bouwlaag feitelijk niet meer is dan de dakconstructie waar nauwelijks plaats is voor een bewoonbare zolderruimte. 

Dit stuk is nog geenszins volledig:
Het is meer een soortement tussenrapportage van een vorm van werk/onderzoek in uitvoering (work in progress). Daarnaast is het niet meer dan een poging om (zonder een eindeloze cijferbrij van voor leken vrij onbegrijpelijke berekeningen) op enigszins begrijpelijke wijze  een inzicht te crëeren over nut en noodzaak van de in de ogen van velen voorbarige 'ruiming'/sloop van veel schoorstenen in een poging van de NAM-c.s. tenminste voor de bühne zorg, betrokkenheid en daadkracht uit te stralen naar zowel de bewoners in het gebied als meer naar buiten  gericht op politiek en media.

Wil je werkelijk het (waarschijnlijk relatief geringe) Vallende-Schoorsteen-Risico kunnen bepalen...
dan zal steeds voor elk individueel geval afzonderlijk per object/gebouw het VSR moeten worden geanalyseerd, berekend en bepaald...,
om op grond daarvan een individueel plan van aanpak te maken als een schoorsteen met of zonder aanvullende bouwkundige maatregelen een aanmerkelijk VSR vertoond.
De huidige praktijk waarbij met name in het z.g. kerngebied vrijwel zonder 'discussie'/inspraak schoorstenen worden vervangen zonder dat daarvan nut en noodzaak is aangetoond is niet alleen voorbarig, maar ook misleidend en mogelijk zelfs gevaarlijk. Bovendien kan het in veel gevallen een onnodige aantasting van de bebouwde omgeving en meer in het bijzonder ons (al dan niet monumentale) cultureel erfgoed die het gebied haar eigenheid verleend.

Voor iedereen die woont of werkt in het Groninger gaswinningsgebied in een huis/gebouw of ander bouwwerk dat voorzien is van schoorstenen danwel vergelijkbare structuren moet duidelijk zijn dat het VSR een rëeel risico is wanneer beschadigde schoorstenen niet tijdig en vakkundig worden hersteld (en waaronder versterkt of zelfs vervangen).
Laat ook duidelijk zijn dat bij een krachtiger beving (a.g.v de gaswinning) dan waar nu volgens de NAM-c.s. en het SodM rekening mee moet worden gehouden er wel degelijk sprake is van een rëeel VSR; Maar of dat het huidige schoorstenen-vervangings-circus rechtvaardig is zeer de vraag.
In alle gevallen is het aan te raden, noodzaak, het VSR serieus te nemen, en per schoorsteen kritisch het VSR te bepalen, desgewenst en indien noodzakelijk passende maatregelen nemen, maar dan wel in een vorm van echt maatwerk.